«Η προσφορά του Γενικού αρχηγού Κωνσταντίνου Μπασιά
και των οπλαρχηγών αδελφών του στην επανάσταση του 1866-1869
Στις 4 και 5 Νοεμβρίου 2016, στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων, έγινε συνέδριο με θέμα:
1866-2016: 150 Χρόνια από τη Μεγάλη Κρητική Επανάσταση
Το συνέδριο οργανώθηκε από το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, την Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης (ΙΛΑΕΚ), το Πνευματικό Κέντρο Χανίων και την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων.
Στο συνέδριο έγιναν 26 ομιλίες.
Από αυτές, 3 ομιλίες αναφέρθηκαν στην επαρχία Σελίνου και συγκεκριμένα:
Η πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Ισμήνη Κριάρη, μίλησε με θέμα: «Τα εκλογητήρια έγγραφα του Κ. Κριάρη»
Η φιλόλογος κ. Ε. Βουτά, μίλησε με θέμα: «Γεώργιος Εμμ. Κορκίδης, ένας ξεχασμένος Κρητικός ήρωας»
Η φιλόλογος κ. Ιωάν. Χαλκιαδάκη, μίλησε με θέμα:
«Η προσφορά του Γενικού αρχηγού Κωνσταντίνου Μπασιά και των οπλαρχηγών αδελφών του στην επανάσταση του 1866-1869
1866-2016: 150 Χρόνια από τη Μεγάλη Κρητική Επανάσταση
Το συνέδριο οργανώθηκε από το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, την Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης (ΙΛΑΕΚ), το Πνευματικό Κέντρο Χανίων και την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων.
Στο συνέδριο έγιναν 26 ομιλίες.
Από αυτές, 3 ομιλίες αναφέρθηκαν στην επαρχία Σελίνου και συγκεκριμένα:
Η πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Ισμήνη Κριάρη, μίλησε με θέμα: «Τα εκλογητήρια έγγραφα του Κ. Κριάρη»
Η φιλόλογος κ. Ε. Βουτά, μίλησε με θέμα: «Γεώργιος Εμμ. Κορκίδης, ένας ξεχασμένος Κρητικός ήρωας»
Η φιλόλογος κ. Ιωάν. Χαλκιαδάκη, μίλησε με θέμα:
«Η προσφορά του Γενικού αρχηγού Κωνσταντίνου Μπασιά και των οπλαρχηγών αδελφών του στην επανάσταση του 1866-1869
Η ομιλία της κ. Ιωάν. Χαλκιαδάκη είναι η παρακάτω:
Η καταγωγή
Ο Κωνσταντίνος Μπασιάς ήταν γιός του Νικολάου Μπασιά, από το χωριό Επανωχώρι Σελίνου.
Ο Νικόλαος Μπασιάς είχε τέσσερεις γιούς και τρείς κόρες. Toν Αντώνιο, που γεννήθηκε το έτος 1820, τον Εμμανουήλ γεννημένο το 1822, τον Κωνσταντίνο το 1824 και το Θεόδωρο, που γεννήθηκε το 1826. Από τις τρείς κόρες του, γνωστή μας είναι μόνο η Σταυρωτή.
Πατέρας του Νικολάου ήταν ο αρχηγός Σταμάτης Μπασιάς, που έλαβε μέρος στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770 και σκοτώθηκε στην Ανώπολή Σφακίων, μαζί με πολλούς από τους άνδρες του.
Ο Νικ. Μπασιάς ήταν οπλαρχηγός και είχε μυηθεί στη φιλική εταιρεία από τον επίσκοπο Κισάμου και Σελίνου Μελχισεδέκ. Είχε λάβει μέρος στις επαναστάσεις του 1821, του 1841 και του 1858.
Ο Παναγ. Κριάρης στην ιστορία του, αναφερόμενος σε αυτόν, γράφει (1) ότι διακρίθηκαν μαζί με το συγγενή του Μάρκο Μπασιά, ως σωματάρχες κατά την επανάσταση του 1821. Τότε επέδειξαν γενναιότητα και τόλμη σαν αυτή που είχαν επιδείξει και κατά τα τελευταία χρόνια, πριν την κήρυξη της επανάστασης, τότε δηλαδή που είχαν εξοντώσει στο Σέλινο ωμούς γενιτσάρους, που κατατυραννούσαν τους συνεπαρχιώτες των.
Επίσης, ο Παναγ. Κριάρης αναφέρει(2) ότι μετά από απόφαση που είχαν λάβει οπλαρχηγοί των δυτικών επαρχιών, όπως ορισμένες οικογένειες από τις πλέον δραστικές μετοικίσουν σε χωριά, που υπήρχαν επικίνδυνοι τούρκοι, ώστε να τους επιτηρούν από πλησίον, το έτος 1847 η οικογένεια του Νικολάου Μπασιά μετακομίζει από το Επανωχώρι και εγκαθίσταται οριστικά στο χωριό Μονή.
Στο χωρίο Μονή ο Κωνστ. Μπασιάς παντρεύτηκε τη Στυλιανή
Κοσμαδάκη, της οποίας η οικογένεια διέμενε στο ίδιο χωριό. Από την εγκατάσταση της οικογενείας του στο χωριό Μονή, αρχίζει μία διαρκής πάλη μεταξύ αυτής και των τούρκων του χωριού με πολλά επεισόδια.
Το έτος 1858, στο κίνημα του Μαυρογένη, οι αδελφοί Αντώνιος και Κωνσταντίνος Μπασιάς υπήρξαν από τους πρώτους υποκινητές και αρχηγούς. Από εκεί και μετά, με τη θαρραλέα τους στάση, πρωτοστατούν σε κάθε Κρητικό επαναστατικό ξεσηκωμό(3).
Ακολουθούν πολλές συμπλοκές των αδελφών Μπασιά με τους Τούρκους στο χωριό Μονή τα επόμενα χρόνια.
Πατέρας του Νικολάου ήταν ο αρχηγός Σταμάτης Μπασιάς, που έλαβε μέρος στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770 και σκοτώθηκε στην Ανώπολή Σφακίων, μαζί με πολλούς από τους άνδρες του.
Ο Νικ. Μπασιάς ήταν οπλαρχηγός και είχε μυηθεί στη φιλική εταιρεία από τον επίσκοπο Κισάμου και Σελίνου Μελχισεδέκ. Είχε λάβει μέρος στις επαναστάσεις του 1821, του 1841 και του 1858.
Ο Παναγ. Κριάρης στην ιστορία του, αναφερόμενος σε αυτόν, γράφει (1) ότι διακρίθηκαν μαζί με το συγγενή του Μάρκο Μπασιά, ως σωματάρχες κατά την επανάσταση του 1821. Τότε επέδειξαν γενναιότητα και τόλμη σαν αυτή που είχαν επιδείξει και κατά τα τελευταία χρόνια, πριν την κήρυξη της επανάστασης, τότε δηλαδή που είχαν εξοντώσει στο Σέλινο ωμούς γενιτσάρους, που κατατυραννούσαν τους συνεπαρχιώτες των.
Επίσης, ο Παναγ. Κριάρης αναφέρει(2) ότι μετά από απόφαση που είχαν λάβει οπλαρχηγοί των δυτικών επαρχιών, όπως ορισμένες οικογένειες από τις πλέον δραστικές μετοικίσουν σε χωριά, που υπήρχαν επικίνδυνοι τούρκοι, ώστε να τους επιτηρούν από πλησίον, το έτος 1847 η οικογένεια του Νικολάου Μπασιά μετακομίζει από το Επανωχώρι και εγκαθίσταται οριστικά στο χωριό Μονή.
Στο χωρίο Μονή ο Κωνστ. Μπασιάς παντρεύτηκε τη Στυλιανή
Κοσμαδάκη, της οποίας η οικογένεια διέμενε στο ίδιο χωριό. Από την εγκατάσταση της οικογενείας του στο χωριό Μονή, αρχίζει μία διαρκής πάλη μεταξύ αυτής και των τούρκων του χωριού με πολλά επεισόδια.
Το έτος 1858, στο κίνημα του Μαυρογένη, οι αδελφοί Αντώνιος και Κωνσταντίνος Μπασιάς υπήρξαν από τους πρώτους υποκινητές και αρχηγούς. Από εκεί και μετά, με τη θαρραλέα τους στάση, πρωτοστατούν σε κάθε Κρητικό επαναστατικό ξεσηκωμό(3).
Ακολουθούν πολλές συμπλοκές των αδελφών Μπασιά με τους Τούρκους στο χωριό Μονή τα επόμενα χρόνια.
Η επανάσταση του 1866-1869
Μεγάλη είναι η δράση του Κωνσταντίνου Μπασιά και των αδελφών του κατά την επανάσταση του 1866-1869. Στην επανάσταση αυτή, από τους 4 αδελφούς οι δύο σκοτώθηκαν.
Στο Ιστορικό αρχείο Κρήτης στα Χανιά, υπάρχουν σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μπασιά, που αφορούν την ιστορία της οικογενείας του και την δράση του σε διάφορες επαναστάσεις.
Όμως, για τις επαναστάσεις της περιόδου από το 1866 μέχρι το 1889 δεν υπάρχουν σημειώσεις στο ΙΑΚ, παρά το γεγονός ότι η οικογένεια του γνώριζε ότι είχαν γραφεί. Εξάλλου η δράση της οικογενείας την περίοδο αυτή, υπήρξε σημαντική.
Πριν από λίγα χρόνια, μετά από μεγάλη έρευνα που έκανε σε αρχεία συγγενών του, ο δισέγγονος του Κωνσταντίνου Μπασιά, Λουκάς Μπασιάς, Πρόεδρος σήμερα του Συλλόγου Επιστημόνων Σελίνου, βρήκε ένα αντίγραφο των σημειώσεων του Κωνσταντίνου Μπασιά, που αφορούν τα γεγονότα όπως τα έζησε, της περιόδου 1866-1889 και τον ευχαριστούμε για την παραχώρηση τους. Το αντίγραφο αυτό είναι μεν συνοπτικό, παράλληλα όμως είναι πολύ κατατοπιστικό για όσα συνέβησαν κατά τις τρείς επαναστάσεις που έγιναν την περίοδο αυτή.
Την παρούσα εργασία συνοδεύουν οι σημειώσεις, που αφορούν την επανάσταση του 1866-1869, προκειμένου να δημοσιευτούν και να γίνουν γνωστές.
Η παρουσίαση αυτή γίνεται για πρώτη φορά και αυτό αποτελεί και ένα είδος μνημόσυνου στον Κωνσταντίνο Μπασιά, που πέθανε το 1916 και φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από το θάνατο του.
Στο Ιστορικό αρχείο Κρήτης στα Χανιά, υπάρχουν σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μπασιά, που αφορούν την ιστορία της οικογενείας του και την δράση του σε διάφορες επαναστάσεις.
Όμως, για τις επαναστάσεις της περιόδου από το 1866 μέχρι το 1889 δεν υπάρχουν σημειώσεις στο ΙΑΚ, παρά το γεγονός ότι η οικογένεια του γνώριζε ότι είχαν γραφεί. Εξάλλου η δράση της οικογενείας την περίοδο αυτή, υπήρξε σημαντική.
Πριν από λίγα χρόνια, μετά από μεγάλη έρευνα που έκανε σε αρχεία συγγενών του, ο δισέγγονος του Κωνσταντίνου Μπασιά, Λουκάς Μπασιάς, Πρόεδρος σήμερα του Συλλόγου Επιστημόνων Σελίνου, βρήκε ένα αντίγραφο των σημειώσεων του Κωνσταντίνου Μπασιά, που αφορούν τα γεγονότα όπως τα έζησε, της περιόδου 1866-1889 και τον ευχαριστούμε για την παραχώρηση τους. Το αντίγραφο αυτό είναι μεν συνοπτικό, παράλληλα όμως είναι πολύ κατατοπιστικό για όσα συνέβησαν κατά τις τρείς επαναστάσεις που έγιναν την περίοδο αυτή.
Την παρούσα εργασία συνοδεύουν οι σημειώσεις, που αφορούν την επανάσταση του 1866-1869, προκειμένου να δημοσιευτούν και να γίνουν γνωστές.
Η παρουσίαση αυτή γίνεται για πρώτη φορά και αυτό αποτελεί και ένα είδος μνημόσυνου στον Κωνσταντίνο Μπασιά, που πέθανε το 1916 και φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από το θάνατο του.
Οι αρχικές συνεννοήσεις για την κήρυξη της επανάστασης
Στη μεγάλη Κρητική επανάσταση του 1866-1869, ο Κωνσταντίνος Μπασιάς παίζει ένα βασικό και καθοριστικό ρόλο. Μαζί με τον οπλαρχηγό αδελφό του, τον Αντώνιο Μπασιά, τον βρίσκουμε να είναι από τους πρώτους, που συμμετέχουν στις συνεννοήσεις για την κήρυξη της επανάστασης. Ο Μιχ. Αναστασάκης, που είχε γνωρίσει πολλούς από τους αρχηγούς της και είχε συνομιλήσει μαζί τους και όπως ο ίδιος γράφει, κρατούσε και σημειώσεις(4), κάνοντας αναφορά στην ιστορία του στους πρωτουργούς της επανάστασης του 1866-1869, περιλαμβάνει και τον Κωστ. Μπασιά σε αυτούς(5).
Στις σημειώσεις του, ο Κωστ. Μπασιάς αναφέρει ότι πριν από τη μεγάλη επανάσταση του 1866 άρχισαν μυστικές συννενοήσεις, μεταξύ των οπλαρχηγών και προκρίτων της Νήσου, μεταξύ των οποίων ήσαν οι Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης, ο Α. Μάντακας, ο Ν. Νικολούδης, που ήσαν Λακκιώτες, ο Γεώργ. Κορκίδης, ο Ιωάννης Φιωτάκης, ο Αντ. Παπαγιαννάκης και οι αδελφοί Αντώνιος και Κωστ. Μπασιάς, που ήσαν Σελινιώτες. Αυτοί συνήλθαν κατ΄ επανάληψη στον Ομαλό. Τις συνεννοήσεις μεταξύ Σελινιωτών και Λακκιωτών διεξήγαγε, κυρίως, ο οπλαρχηγός Κ. Μπασιάς, ο οποίος κατ’ επανάληψη μετέβη στο χωριό Λάκκους, για να συνεννοηθή με τους Λακκιώτες για το χρόνο κατά τον οποίο έπρεπε να κηρυχθεί η επανάσταση. Ήταν δε καταλληλότερος εκ μέρους των Σελινιωτών για το σκοπό αυτό ο οπλαρχηγός Κ. Μπασιάς, διότι είχε πολλούς συγγενείς εκ των σημαινόντων Λακκιωτών, μεταξύ των οποίων και το γενναίο οπλαρχηγό Ν. Νικολούδη. Σπουδαιότατο λοιπόν ρόλο, διά την κήρυξη της επανάστασης του 1866, έπαιξε ο οπλαρχηγός Σελίνου Κ. Μπασιάς, που ήτο ένας από τους κυριότερους πρωτουργούς της.
Σχετικά με τις αρχικές συνεννοήσεις, ο ιστορικός Ι. Μουρέλλος(6) γράφει:
«ΠΡΟΣΥΝΕΝΝΟΗΣΕΙΣ
Η κατάσταση είχε φθάσει πια στο απροχώρητο και η πρώτη κίνηση ήρχισε. Ο Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης συνεννοήθηκε με τους Μαντάκηδες, τούς Νικολούδηδες, τους Μπασιάδες, τον Αναγνώστη και Μάρκο Παπαγιανάκη και με μερικούς απ’ τους πρώτους των Σφακιών και βγήκαν στον Ομαλό για να σκεφθούν ποιά θα ήταν η γραμμή, πού θα έπρεπε ν' ακολουθήσουν, γιατί ο λαός εστέναζε από την πείνα και τάς πιέσεις.»
Αλλά και ο ιστορικός Παν. Κριάρης αναφέρει(7) ότι:
«η εκκόλαψη του κινήματος στην Κρήτη είχε ωριμάσει εξαιτίας της δυσαρέσκειας των κρητικών από την κακοδιοίκηση του Ισμαήλ και εκδηλώθηκε αυθόρμητα αν και πρόωρα μία συγκέντρωση κάποιων ζωηρών νέων στους Λάκκους στο σπίτι του Χ. Ζουρίδη και στην εκκλησία Άγιος Αντώνιος όπου και ορκίσθηκαν τον όρκο της αδελφοποιίας ή αδερφοχτών»
Και αφού αναφέρει το σχετικό όρκο, συνεχίζει:
«Ησαν δε οι εν λόγω νέοι γόνοι γνωστών οικογενειών, αίτινες δια των μεμυημένων ήδη προκρίτων και οπλαρχηγών Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη, Κ. Βολουδάκη ή Κωσταρού, Εμμ. Μανουσογιαννάκη, Γ. Κορκίδου, Αντ. και Κ. Μπασιά, Παπά Γιάννη Παναγιωτάκη η Παπαγιαννάκη κ. λ., εγνώριζον τα τεκταινόμενα»
Ο Παναγ. Κριάρης αναφέρεται στην ιστορία του και σε άλλα γεγονότα την περίοδο εκείνη, με τη συμμετοχή των αδελφών Μπασιά.
Γράφει(8) δηλαδή, για μια άλλη συγκέντρωση, που έγινε κατά τα μέσα Απριλίου στους Λάκκους. Τότε, στην εκκλησία του χωριού, έγινε δοξολογία για την ευόδωση του σκοπού, όπου εκφωνήθηκε κατάλληλος λόγος από τον κληρικό Παρθένιο Κελαϊδή. Ακολούθως, οι συγκεντρωθέντες αποφάσισαν να πλησιάσουν πιο κοντά στα Χανιά και για αυτό κατέβηκαν στο χωρίο Σκηνές, όπου μετά από λίγο κατέφθασαν οι από το Θέρισσο, Εμμ. Τσεπέτης και Αναγνώστης Κολοκυθάς και από το Σέλινο, οι αδελφοί Μπασιάδες και άλλοι.
Όταν η επανάσταση αρχίζει, ο Κωνσταντίνος Μπασιάς θα ριχτεί στις μάχες, όπου θα διακριθεί για τη σύνεση, τη στρατιωτική εμπειρία και τον ηρωϊσμό του και ήταν ένας από τους κυριότερους αρχηγούς στο Σέλινο. Ήταν δε δεύτερος στην ιεραρχία, στο ένα από τα δύο αρχηγεία του Σελίνου, και συγκεκριμένα στο αρχηγείο του Ανατολικού Σελίνου. Με τον ίδιο ηρωισμό ρίχτηκαν στις μάχες και οι αδελφοί του.
Σύμφωνα με τον Παν. Κριάρη(9), στις αρχές του 1867, κατά το πρώτο δηλαδή διάστημα της επανάστασης, έγιναν οι επίσημες αναγνωρίσεις των αρχηγών της. Αναγνωρίστηκαν δε στην επαρχία Σελίνου, οι Κωνσ. Κριάρης και Γεώργιος Κορκίδης (πρωτεύοντες), ο Βαρδής Πωλιουδάκης (Πωλιουδόβαρδας), υπαρχηγός του πρώτου, ο Ιωσήφ Κοτσιφάκης, ο Αντώνιος Μπασιάς και μετά το θάνατο του, που έγινε λίγο αργότερα, ο αδελφός του Κωνσταντής Μπασιάς, ο Μάρκος Παπαγιαννάκης και ο Αναγν. Γρυφάκης (δευτερεύοντες). Σχετική αναφορά κάνει και ο ιστορικός Ψυλάκης στην ιστορία του.
Στις σημειώσεις του, ο Κωστ. Μπασιάς αναφέρει ότι πριν από τη μεγάλη επανάσταση του 1866 άρχισαν μυστικές συννενοήσεις, μεταξύ των οπλαρχηγών και προκρίτων της Νήσου, μεταξύ των οποίων ήσαν οι Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης, ο Α. Μάντακας, ο Ν. Νικολούδης, που ήσαν Λακκιώτες, ο Γεώργ. Κορκίδης, ο Ιωάννης Φιωτάκης, ο Αντ. Παπαγιαννάκης και οι αδελφοί Αντώνιος και Κωστ. Μπασιάς, που ήσαν Σελινιώτες. Αυτοί συνήλθαν κατ΄ επανάληψη στον Ομαλό. Τις συνεννοήσεις μεταξύ Σελινιωτών και Λακκιωτών διεξήγαγε, κυρίως, ο οπλαρχηγός Κ. Μπασιάς, ο οποίος κατ’ επανάληψη μετέβη στο χωριό Λάκκους, για να συνεννοηθή με τους Λακκιώτες για το χρόνο κατά τον οποίο έπρεπε να κηρυχθεί η επανάσταση. Ήταν δε καταλληλότερος εκ μέρους των Σελινιωτών για το σκοπό αυτό ο οπλαρχηγός Κ. Μπασιάς, διότι είχε πολλούς συγγενείς εκ των σημαινόντων Λακκιωτών, μεταξύ των οποίων και το γενναίο οπλαρχηγό Ν. Νικολούδη. Σπουδαιότατο λοιπόν ρόλο, διά την κήρυξη της επανάστασης του 1866, έπαιξε ο οπλαρχηγός Σελίνου Κ. Μπασιάς, που ήτο ένας από τους κυριότερους πρωτουργούς της.
Σχετικά με τις αρχικές συνεννοήσεις, ο ιστορικός Ι. Μουρέλλος(6) γράφει:
«ΠΡΟΣΥΝΕΝΝΟΗΣΕΙΣ
Η κατάσταση είχε φθάσει πια στο απροχώρητο και η πρώτη κίνηση ήρχισε. Ο Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης συνεννοήθηκε με τους Μαντάκηδες, τούς Νικολούδηδες, τους Μπασιάδες, τον Αναγνώστη και Μάρκο Παπαγιανάκη και με μερικούς απ’ τους πρώτους των Σφακιών και βγήκαν στον Ομαλό για να σκεφθούν ποιά θα ήταν η γραμμή, πού θα έπρεπε ν' ακολουθήσουν, γιατί ο λαός εστέναζε από την πείνα και τάς πιέσεις.»
Αλλά και ο ιστορικός Παν. Κριάρης αναφέρει(7) ότι:
«η εκκόλαψη του κινήματος στην Κρήτη είχε ωριμάσει εξαιτίας της δυσαρέσκειας των κρητικών από την κακοδιοίκηση του Ισμαήλ και εκδηλώθηκε αυθόρμητα αν και πρόωρα μία συγκέντρωση κάποιων ζωηρών νέων στους Λάκκους στο σπίτι του Χ. Ζουρίδη και στην εκκλησία Άγιος Αντώνιος όπου και ορκίσθηκαν τον όρκο της αδελφοποιίας ή αδερφοχτών»
Και αφού αναφέρει το σχετικό όρκο, συνεχίζει:
«Ησαν δε οι εν λόγω νέοι γόνοι γνωστών οικογενειών, αίτινες δια των μεμυημένων ήδη προκρίτων και οπλαρχηγών Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη, Κ. Βολουδάκη ή Κωσταρού, Εμμ. Μανουσογιαννάκη, Γ. Κορκίδου, Αντ. και Κ. Μπασιά, Παπά Γιάννη Παναγιωτάκη η Παπαγιαννάκη κ. λ., εγνώριζον τα τεκταινόμενα»
Ο Παναγ. Κριάρης αναφέρεται στην ιστορία του και σε άλλα γεγονότα την περίοδο εκείνη, με τη συμμετοχή των αδελφών Μπασιά.
Γράφει(8) δηλαδή, για μια άλλη συγκέντρωση, που έγινε κατά τα μέσα Απριλίου στους Λάκκους. Τότε, στην εκκλησία του χωριού, έγινε δοξολογία για την ευόδωση του σκοπού, όπου εκφωνήθηκε κατάλληλος λόγος από τον κληρικό Παρθένιο Κελαϊδή. Ακολούθως, οι συγκεντρωθέντες αποφάσισαν να πλησιάσουν πιο κοντά στα Χανιά και για αυτό κατέβηκαν στο χωρίο Σκηνές, όπου μετά από λίγο κατέφθασαν οι από το Θέρισσο, Εμμ. Τσεπέτης και Αναγνώστης Κολοκυθάς και από το Σέλινο, οι αδελφοί Μπασιάδες και άλλοι.
Όταν η επανάσταση αρχίζει, ο Κωνσταντίνος Μπασιάς θα ριχτεί στις μάχες, όπου θα διακριθεί για τη σύνεση, τη στρατιωτική εμπειρία και τον ηρωϊσμό του και ήταν ένας από τους κυριότερους αρχηγούς στο Σέλινο. Ήταν δε δεύτερος στην ιεραρχία, στο ένα από τα δύο αρχηγεία του Σελίνου, και συγκεκριμένα στο αρχηγείο του Ανατολικού Σελίνου. Με τον ίδιο ηρωισμό ρίχτηκαν στις μάχες και οι αδελφοί του.
Σύμφωνα με τον Παν. Κριάρη(9), στις αρχές του 1867, κατά το πρώτο δηλαδή διάστημα της επανάστασης, έγιναν οι επίσημες αναγνωρίσεις των αρχηγών της. Αναγνωρίστηκαν δε στην επαρχία Σελίνου, οι Κωνσ. Κριάρης και Γεώργιος Κορκίδης (πρωτεύοντες), ο Βαρδής Πωλιουδάκης (Πωλιουδόβαρδας), υπαρχηγός του πρώτου, ο Ιωσήφ Κοτσιφάκης, ο Αντώνιος Μπασιάς και μετά το θάνατο του, που έγινε λίγο αργότερα, ο αδελφός του Κωνσταντής Μπασιάς, ο Μάρκος Παπαγιαννάκης και ο Αναγν. Γρυφάκης (δευτερεύοντες). Σχετική αναφορά κάνει και ο ιστορικός Ψυλάκης στην ιστορία του.
Οι πρώτες ένοπλες συγκρούσεις της επανάστασης με τους Τούρκους
Οι πρώτες ένοπλες συγκρούσεις της επανάστασης του 1866-1869 ξεκίνησαν από το Σταυρό της Κανδάνου. Σε κείμενο του το έτος 1909, ο αρχηγός Γεωργ. Γεωργιακάκης που έλαβε και αυτός μέρος σε μάχες, που έγιναν στην περιοχή του Σταυρού την περίοδο εκείνη, αναφερόμενος στην έναρξη των συγκρούσεων, γράφει ότι στις 17 Αυγούστου του 1866 επαναστατικά σώματα επιτέθηκαν κατά των προφυλακών του Σταυρού της Κανδάνου και ότι, μετά από πεισματώδη μάχη, που διήρκησε μισή ώρα, έδιωξαν τους ευρισκόμενους εκεί Τούρκους, δυτικά και κάτωθεν της θέσεως Σταυρός, στην κωμόπολη Κάνδανος, που βρισκόταν κατασκηνωμένος ο τουρκικός στρατός. Επίσης, γράφει ότι οι πρώτοι, που όρμησαν στο Σταυρό, ήταν ο Αντωνιος Ν. Μπασιάς από τη Μονή, ο Μιχαήλ Σειραδάκης από το Λειβαδά, ο Εμμ. Γέντεκας από το Κουστογέρακο και άλλοι.
Με την κήρυξη της επανάστασης, το 1866, βρίσκουμε τους αδελφούς Αντώνιο και Κων/νο Μπασιά να συμμετέχουν στις πρώτες κολώνες, δηλαδή στα στρατόπεδα , που είχαν δημιουργηθεί από τους επαναστάτες στο Σέλινο. Ο Ι. Μουρέλλος γράφει(10) σχετικά: «Στη Λιβάδα ήταν το πρώτο
στρατόπεδο με τον αρχηγό Κ. Κριάρη και τους Γ. Παπαγρηγοράκη ή Μπογιατζή, τον Αντώνιο και Κωνσταντίνο Μπασιά και τον Ιωσ. Κοτσιφάκη».
Διαρκούσης της επαναστάσεως οι αδελφοί Μπασιάδες λαβαίνουν μέρος στις περισσότερες μάχες, που γίνονται στο Νομό Χανίων. Τον πρώτο καιρό πολεμούν στις μάχες, που έγιναν στην περιοχή γύρω από την Κάνδανο και στον Πύργο της Κανδάνου. Εκεί, τραυματίζεται βαριά σε μια μάχη, από τον τούρκο οπλαρχηγό Κακανίγο, ο οπλαρχηγός Αντώνης Μπασιάς.
Ο Ι. Μουρέλλος αναφερόμενος στη μάχη αυτή, γράφει(11) ότι, όταν ο ηρωικός Σελινιώτης Τούρκος Κακανίγος έτρεξε να αποσκοτώσει τον τραυματισμένο Αντώνιο Μπασιά, αυτός, παρ' όλη την αιμορραγία του, κατορθώνει και σκοτώνει τον Τούρκο και παίρνει τ' άρματα του, για να πέσει σε λίγο λιπόθυμος από εξάντληση. Το σκοτάδι, πού ως τόσο σκέπασε το πεδίον της μάχης, τούδωκε καιρό κι' έφυγε βαρειά πληγωμένος, αλλά και φορτωμένος τα άρματα τού Κακανίγου.
Ο Ι. Μουρέλλος επίσης γράφει(12) ότι πολλές γυναίκες από τα τρία χωριά και μεσοχώρια του Σελίνου, αφού συγκεντρώθηκαν στο χωριό Λιβάδα, άλλες προσέφεραν τροφές, άλλες νερό και άλλες αρπούσαν τα όπλα των μαχομένων και έβαλαν κατά του εχθρού. Μεταξύ των γυναικών που αναφέρει, ήταν και η Σταυρωτή, η αδελφή του Κωστ. Μπασιά .
Στις σημειώσεις του ο Κωστ. Μπασιάς αναφέρει ότι μετά τις μάχες, που έγιναν στην περιοχή του Σταυρού, οι Τούρκοι ειδοποιούν τον πασά της Κρήτης να τους στείλει βοήθεια, ειδάλλως θα παραδοθούν. Εστάλη δύναμη 10.000 ανδρών, μέσω του Καστελίου και των Στροβλών, αλλά και με πλοία που ήρθαν στην Παλαιόχωρα . Κατά την αναχώρηση των Τούρκων από την Κανδάνο, οι επαναστάτες τους καταδίωκαν. Οι αδελφοί Μπασιάδες, με τους άνδρες τους, κατά την καταδίωξη κατέλαβαν το χωρίο Φλώρια και επέφεραν μεγάλες καταστροφές στους Τούρκους. Από το χωριό Φλώρια, οι Αντώνιος και Κωνστ. Μπασιάδες, καταδιώκοντας τους Τούρκους της Κανδάνου, μπήκαν στην Κίσαμο και στη θέση Ελος Κισάμου. Τότε τραυματίσθηκε ξανά ο οπλαρχηγός Αντώνιος Μπασιάς σε μεγάλη μάχη, στην οποία και διακρίθηκε. Φονεύθηκαν πολλοί Τούρκοι, αλλά και από τους Χριστιανούς φονεύθηκαν αρκετοί.
Ο Παναγ. Κριάρης περιγράφει(13) αναλυτικά τα γεγονότα, που συνέβησαν τότε, αναφέροντας μάλιστα και τους αρχηγούς και οπλαρχηγούς, που συμμετείχαν σε αυτά. Επίσης αναφέροντας όσους σκοτώθηκαν η τραυματίστηκαν στις μάχες, κάνει αναφορά και στον τραυματισμό του Αντωνίου Μπασιά.
Με την κήρυξη της επανάστασης, το 1866, βρίσκουμε τους αδελφούς Αντώνιο και Κων/νο Μπασιά να συμμετέχουν στις πρώτες κολώνες, δηλαδή στα στρατόπεδα , που είχαν δημιουργηθεί από τους επαναστάτες στο Σέλινο. Ο Ι. Μουρέλλος γράφει(10) σχετικά: «Στη Λιβάδα ήταν το πρώτο
στρατόπεδο με τον αρχηγό Κ. Κριάρη και τους Γ. Παπαγρηγοράκη ή Μπογιατζή, τον Αντώνιο και Κωνσταντίνο Μπασιά και τον Ιωσ. Κοτσιφάκη».
Διαρκούσης της επαναστάσεως οι αδελφοί Μπασιάδες λαβαίνουν μέρος στις περισσότερες μάχες, που γίνονται στο Νομό Χανίων. Τον πρώτο καιρό πολεμούν στις μάχες, που έγιναν στην περιοχή γύρω από την Κάνδανο και στον Πύργο της Κανδάνου. Εκεί, τραυματίζεται βαριά σε μια μάχη, από τον τούρκο οπλαρχηγό Κακανίγο, ο οπλαρχηγός Αντώνης Μπασιάς.
Ο Ι. Μουρέλλος αναφερόμενος στη μάχη αυτή, γράφει(11) ότι, όταν ο ηρωικός Σελινιώτης Τούρκος Κακανίγος έτρεξε να αποσκοτώσει τον τραυματισμένο Αντώνιο Μπασιά, αυτός, παρ' όλη την αιμορραγία του, κατορθώνει και σκοτώνει τον Τούρκο και παίρνει τ' άρματα του, για να πέσει σε λίγο λιπόθυμος από εξάντληση. Το σκοτάδι, πού ως τόσο σκέπασε το πεδίον της μάχης, τούδωκε καιρό κι' έφυγε βαρειά πληγωμένος, αλλά και φορτωμένος τα άρματα τού Κακανίγου.
Ο Ι. Μουρέλλος επίσης γράφει(12) ότι πολλές γυναίκες από τα τρία χωριά και μεσοχώρια του Σελίνου, αφού συγκεντρώθηκαν στο χωριό Λιβάδα, άλλες προσέφεραν τροφές, άλλες νερό και άλλες αρπούσαν τα όπλα των μαχομένων και έβαλαν κατά του εχθρού. Μεταξύ των γυναικών που αναφέρει, ήταν και η Σταυρωτή, η αδελφή του Κωστ. Μπασιά .
Στις σημειώσεις του ο Κωστ. Μπασιάς αναφέρει ότι μετά τις μάχες, που έγιναν στην περιοχή του Σταυρού, οι Τούρκοι ειδοποιούν τον πασά της Κρήτης να τους στείλει βοήθεια, ειδάλλως θα παραδοθούν. Εστάλη δύναμη 10.000 ανδρών, μέσω του Καστελίου και των Στροβλών, αλλά και με πλοία που ήρθαν στην Παλαιόχωρα . Κατά την αναχώρηση των Τούρκων από την Κανδάνο, οι επαναστάτες τους καταδίωκαν. Οι αδελφοί Μπασιάδες, με τους άνδρες τους, κατά την καταδίωξη κατέλαβαν το χωρίο Φλώρια και επέφεραν μεγάλες καταστροφές στους Τούρκους. Από το χωριό Φλώρια, οι Αντώνιος και Κωνστ. Μπασιάδες, καταδιώκοντας τους Τούρκους της Κανδάνου, μπήκαν στην Κίσαμο και στη θέση Ελος Κισάμου. Τότε τραυματίσθηκε ξανά ο οπλαρχηγός Αντώνιος Μπασιάς σε μεγάλη μάχη, στην οποία και διακρίθηκε. Φονεύθηκαν πολλοί Τούρκοι, αλλά και από τους Χριστιανούς φονεύθηκαν αρκετοί.
Ο Παναγ. Κριάρης περιγράφει(13) αναλυτικά τα γεγονότα, που συνέβησαν τότε, αναφέροντας μάλιστα και τους αρχηγούς και οπλαρχηγούς, που συμμετείχαν σε αυτά. Επίσης αναφέροντας όσους σκοτώθηκαν η τραυματίστηκαν στις μάχες, κάνει αναφορά και στον τραυματισμό του Αντωνίου Μπασιά.
Ο θανάσιμος τραυματισμός του οπλαρχηγού Εμμανουήλ Μπασιά στο Χοιρόσπηλιο
Σχετικά με τη μάχη στο Χοιρόσπηλιο, στις σημειώσεις του ο Κωνστ. Μπασιάς αναφέρει:
«Την 27ην Σεπτεμβρίου οι Σελινιώται Κ. Κριάρης, Κ. Μπασιάς, Πωλιουδόβαρδας, Κοτσιφάκης και Γρυλάκης κατέλαβον τας θέσεις Χωστή και Καράνου και συνήψαν μεγάλην μάχην μετά του εχθρού. Κατά την μάχην ταύτην εφονεύθη ο οπλαρχηγός των Τούρκων Αργυράκης. Κατόπιν οι Σελινώται υπό τους Κ. Κριάρην, Γεώργιον Κορκίδην, Κ. Μπασιάν, Κυδωνιάται υπό τον Γεωργιλάν, Τσεπέτην, Λυβιοπέτρον, κατέλαβον τις Αλιάκες και εκεί αφίχθησαν και άλλοι επαναστάται Μυλονογιάννης, Τσόντος, Γογονής, Μάντακας και Σκουλάς, διότι ο Μουσταφάς Πασάς κατέλαβεν το Θέρισσον. Κατόπιν ο Πασάς από το Θέσισσον μετέβη και κατέλαβεν τα Κοντόπουλα και την Μαλάξαν.
Κατά τον χρόνον τούτον σώμα Τουρκικού στρατού από την θέσιν Χοιρόσπηλιο Κυδωνίας χωρίς να γνωρίζη ότι ο Πασάς έφυγε από το Θέρισσον μετέβαινον εκεί προς βοήθειαν του πασά. Πρώτοι που τους αντελήφθησαν ήσαν οι οπλαρχηγοί Εμμανουήλ Μπασιάς και ο Θεόδωρος Μπασιάς οίτινες αμέσως ειδοποίησαν τους Σελινιώτας Πεντάρην, Μπουρδοπατέραν, Κονταδάκην, Μαρκουλογιαννάκην, Σταυριανουδάκην και Κυδωνιάτας, Ανδρ. Βολάνην, Ι. Φιώτην και Σταύρον Παναγιωτάκην οίτινες επολιόρκησαν τους Τούρκους και εις την Βουϊδαρολίθα και κυριολεκτικώς τους κατέσφαξαν και τους εξώντωσαν.
Κατά την σκληράν ταύτην μάχην εφονεύθησαν πολλοί εν οίς ο Βολάνης, Πεντάρης και Φιωτάκης και ετραυματίσθησαν πολλοί εν οίς ο γενναίος οπλαρχηγός των Σελινιωτών Εμμ. Μπασιάς, όστις διεκρίθη κατά την μάχην ταύτην. Ούτος ήλθεν εις χείρας με Τούρκον λοχαγόν τον οποίον εφόνευσεν και κατά την μάχην ταύτην έλαβεν ένα ωραίο όπλον το οποίο ακόμη σώζεται εις την οικογένειαν του αδελφού του Θεοδώρου, διότι ούτος κατόπιν απέθανε συνεπεία του τραύματος το οποίον έλαβε κατά την ανωτέρω μάχην.»
Ο Παναγ. Κριάρης αναφέρεται(14) με περισσότερες λεπτομέρειες στα σχετικά γεγονότα και κάνει ιδιαίτερη μνεία στη συμμετοχή του Θεοδώρου και τον τραυματισμό του Εμμανουήλ Μπασιά.
Σύμφωνα με τις προφορικές παραδόσεις που υπάρχουν, αλλά και όσα αναφέρονται στην εφημερίδα «ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ» της 2-7-1910, στη μάχη αυτή που ήταν μοιραία για τη ζωή του, ο Μανόλης Μπασιάς σκότωσε ο ίδιος 7 τούρκους(15).
Στις σκληρές και φονικές μάχες που γίνονται εκείνη την περίοδο, ο Κωστ. Μπασιάς τραυματίζεται σοβαρά. Στο ΙΑΚ υπάρχει(16) επιστολή του γιατρού της επανάστασης Αγγελίδη προς τον αρχηγό Ζυμβρακάκη, γραμμένη στο χωριό Μονή, που τον επισκέφθηκε στις 27-2-1867, στην οποία γράφει: «ελπίζω η πληγή του να βαδίση καλώς, ο άνθρωπος ούτος θεωρείται πολύ χρήσιμος διά την επανάστασιν».
«Την 27ην Σεπτεμβρίου οι Σελινιώται Κ. Κριάρης, Κ. Μπασιάς, Πωλιουδόβαρδας, Κοτσιφάκης και Γρυλάκης κατέλαβον τας θέσεις Χωστή και Καράνου και συνήψαν μεγάλην μάχην μετά του εχθρού. Κατά την μάχην ταύτην εφονεύθη ο οπλαρχηγός των Τούρκων Αργυράκης. Κατόπιν οι Σελινώται υπό τους Κ. Κριάρην, Γεώργιον Κορκίδην, Κ. Μπασιάν, Κυδωνιάται υπό τον Γεωργιλάν, Τσεπέτην, Λυβιοπέτρον, κατέλαβον τις Αλιάκες και εκεί αφίχθησαν και άλλοι επαναστάται Μυλονογιάννης, Τσόντος, Γογονής, Μάντακας και Σκουλάς, διότι ο Μουσταφάς Πασάς κατέλαβεν το Θέρισσον. Κατόπιν ο Πασάς από το Θέσισσον μετέβη και κατέλαβεν τα Κοντόπουλα και την Μαλάξαν.
Κατά τον χρόνον τούτον σώμα Τουρκικού στρατού από την θέσιν Χοιρόσπηλιο Κυδωνίας χωρίς να γνωρίζη ότι ο Πασάς έφυγε από το Θέρισσον μετέβαινον εκεί προς βοήθειαν του πασά. Πρώτοι που τους αντελήφθησαν ήσαν οι οπλαρχηγοί Εμμανουήλ Μπασιάς και ο Θεόδωρος Μπασιάς οίτινες αμέσως ειδοποίησαν τους Σελινιώτας Πεντάρην, Μπουρδοπατέραν, Κονταδάκην, Μαρκουλογιαννάκην, Σταυριανουδάκην και Κυδωνιάτας, Ανδρ. Βολάνην, Ι. Φιώτην και Σταύρον Παναγιωτάκην οίτινες επολιόρκησαν τους Τούρκους και εις την Βουϊδαρολίθα και κυριολεκτικώς τους κατέσφαξαν και τους εξώντωσαν.
Κατά την σκληράν ταύτην μάχην εφονεύθησαν πολλοί εν οίς ο Βολάνης, Πεντάρης και Φιωτάκης και ετραυματίσθησαν πολλοί εν οίς ο γενναίος οπλαρχηγός των Σελινιωτών Εμμ. Μπασιάς, όστις διεκρίθη κατά την μάχην ταύτην. Ούτος ήλθεν εις χείρας με Τούρκον λοχαγόν τον οποίον εφόνευσεν και κατά την μάχην ταύτην έλαβεν ένα ωραίο όπλον το οποίο ακόμη σώζεται εις την οικογένειαν του αδελφού του Θεοδώρου, διότι ούτος κατόπιν απέθανε συνεπεία του τραύματος το οποίον έλαβε κατά την ανωτέρω μάχην.»
Ο Παναγ. Κριάρης αναφέρεται(14) με περισσότερες λεπτομέρειες στα σχετικά γεγονότα και κάνει ιδιαίτερη μνεία στη συμμετοχή του Θεοδώρου και τον τραυματισμό του Εμμανουήλ Μπασιά.
Σύμφωνα με τις προφορικές παραδόσεις που υπάρχουν, αλλά και όσα αναφέρονται στην εφημερίδα «ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ» της 2-7-1910, στη μάχη αυτή που ήταν μοιραία για τη ζωή του, ο Μανόλης Μπασιάς σκότωσε ο ίδιος 7 τούρκους(15).
Στις σκληρές και φονικές μάχες που γίνονται εκείνη την περίοδο, ο Κωστ. Μπασιάς τραυματίζεται σοβαρά. Στο ΙΑΚ υπάρχει(16) επιστολή του γιατρού της επανάστασης Αγγελίδη προς τον αρχηγό Ζυμβρακάκη, γραμμένη στο χωριό Μονή, που τον επισκέφθηκε στις 27-2-1867, στην οποία γράφει: «ελπίζω η πληγή του να βαδίση καλώς, ο άνθρωπος ούτος θεωρείται πολύ χρήσιμος διά την επανάστασιν».
Ο θανάσιμος τραυματισμός του οπλαρχηγού Αντωνίου Μπασιά στο Μπρόσνερο
Σχετικά με τη μάχη στην Κράπη Σφακίων και Μπρόσνερο Αποκορώνου, στις σημειώσεις του ο Κωνστ. Μπασιάς αναφέρει ότι:
«Την 16ην Απριλίου πολλοί εκ των δυτικών επαρχιών Ζυμβρακάκης μετά των εθελοντών, Κριάρης, Κορκίδης, Αντ. Μπασιάς μετά των Σελινιωτών, Γογονής, Μυλονογιάννης μετά των Αποκορωνιωτών, Τσόντος, Καρκαβάτσος μετά των Σφακιανών παρά την θέσιν Κράπην. Ο Μεχμέτη εκκινήσας εκ Βρυσών Αποκορώνου βαδίζει κατά του Μπρόσνερου και κατόπιν εις την Κράπην. Οι ανωτέρω όμως ταύτης ευρισκόμενοι Κριάρης, Κορκίδης και Αντ. Μπασιάς ως είδον τον εχθρόν επετέθησαν κατ΄αυτού και συνάπτουσιν μεγάλην μάχην, οι Σελινιώται ενισχυθέντες και υπό των λοιπών επαναστατών ηνάγκασαν τον εχθρόν να επιστρέψη εις Μπρόσνερον. Εις τον Μπρόσνερον εσταμάτησαν και συνήψαν μεγάλην μάχην βοηθούμενοι και υπό πυροβόλων, αλλά και δεν ηδυνήθησαν να σταματήσωσιν. Οι Τούρκοι εγκατέλειψαν και τον Μπρόσνερον και κατά την υποχώρησιν των εγκατέλειψαν ένα πυροβόλον και πλησίον αυτού έφησαν πολλούς οίτινες δεν εφαίνοντο. Οι επαναστάται τους κατεδίωκον και χωρίς να ίδωσιν την ενέδραν έτρεξαν να πάρουν το πυροβόλον το οποίον είχον αφήσει κάτωθεν του χωρίου Αληκάμπου. Οι κρυφθέντες Τούρκοι των επυροβόλησαν και εφόνευσαν πολλούς εκ των Χριστιανών και επληγώθησαν εν οίς και ο γενναίος οπλαρχηγός Αντ. Μπασιάς, ο οποίος μετεφέρθη εις την Ανώπολιν Σφακίων και μετά 15 ημέρας απέθανε εκ της πληγής του. Ο θάνατος του Αντωνίου Μπασιά ήτο καίριον πλήγμα των Σελινιωτών διότι ήτο είς των ανδρειοτέρων οπλαρχηγών ουχί μόνον της επαρχίας Σελίνου αλλά ολοκλήρου της Κρήτης, αλλά ιδίως διά το Σέλινον ήτο βαρύ το κτύπημα του θανάτου του.»
Ο Παναγ. Κριάρης αναφέρεται εκτενώς στα συμβάντα, αλλά και στους φονευθέντες και τραυματίες. Ειδικότερα γράφει:
«πληγωθέντες δε οι γενναίοι οπλαρχηγοί Αντώνιος Μπασιάς (αποθανών εις Ασκυφον μετά 15 ημέρας συνεπεία του τραύματος του) και Εμμ. Καρκαβάτσος (ωσαύτως αποθανών εκ του τραύματος του αργότερα) και οι Ι. Μαραγκουδάκης, Αντ. Καλπάκης, Βαρδής Κουκλάκης, Ι. Μαριδάκης και οι εθελονταί Δομένικος Λυρβέγκος και Παναγ. Παυλονικολάκης».
Ο Ι. Μουρέλλος δίνει(17) πολλές λεπτομέρειες των όσων συνέβησαν τότε και παρουσιάζει την έκθεση του αρχηγού Ζυμβρακάκη, της 27ης -5-1867, στην οποία ο Ζυμβρακάκης αναφέρει τον τραυματισμό του γενναίου καπετάνιου Σελινιώτη Αντώνιου Μπασιά. Επίσης, ο Ι. Μουρέλλος αναφέρει πως η Προσωρινή Κυβέρνησις σε έγγραφο της προς την Κ. Επιτροπή της 26)4)67, αφού γράφει διάφορα, καταλήγει ως εξής:
«Οι τυχόντες εκεί αξιωματικοί ημών ωμολόγησαν ότι δεν έτυχε ποτέ να ίδωσι τοιαύτα πυρά. Ο εχθρός έφυγεν εν ατάκτω υποχωρήσει καταδιωκόμενος και έγκαταλείψας πρώτον ήδη τους πλείστους των φονευμένων εις το πεδίον της μάχης, εν οίς και αξιωματικούς τινάς. Η ζημία του εχθρού υπήρξε μεγάλη».
Τέλος η εφημερίδα ΚΡΗΤΗ, που εξέδιδαν οι επαναστάτες στα βουνά, στις 21 Μαίου 1867 γράφει: «Ο εις την μάχην της Κράπης πληγωθείς γενναίος οπλαρχηγός Αντώνιος Μπασιαδάκης εκ της επαρχίας Σελίνου απεβίωσεν. Ο θάνατος του γενναίου τούτου οπλαρχηγού κατελύπησεν άπαντας».
«Την 16ην Απριλίου πολλοί εκ των δυτικών επαρχιών Ζυμβρακάκης μετά των εθελοντών, Κριάρης, Κορκίδης, Αντ. Μπασιάς μετά των Σελινιωτών, Γογονής, Μυλονογιάννης μετά των Αποκορωνιωτών, Τσόντος, Καρκαβάτσος μετά των Σφακιανών παρά την θέσιν Κράπην. Ο Μεχμέτη εκκινήσας εκ Βρυσών Αποκορώνου βαδίζει κατά του Μπρόσνερου και κατόπιν εις την Κράπην. Οι ανωτέρω όμως ταύτης ευρισκόμενοι Κριάρης, Κορκίδης και Αντ. Μπασιάς ως είδον τον εχθρόν επετέθησαν κατ΄αυτού και συνάπτουσιν μεγάλην μάχην, οι Σελινιώται ενισχυθέντες και υπό των λοιπών επαναστατών ηνάγκασαν τον εχθρόν να επιστρέψη εις Μπρόσνερον. Εις τον Μπρόσνερον εσταμάτησαν και συνήψαν μεγάλην μάχην βοηθούμενοι και υπό πυροβόλων, αλλά και δεν ηδυνήθησαν να σταματήσωσιν. Οι Τούρκοι εγκατέλειψαν και τον Μπρόσνερον και κατά την υποχώρησιν των εγκατέλειψαν ένα πυροβόλον και πλησίον αυτού έφησαν πολλούς οίτινες δεν εφαίνοντο. Οι επαναστάται τους κατεδίωκον και χωρίς να ίδωσιν την ενέδραν έτρεξαν να πάρουν το πυροβόλον το οποίον είχον αφήσει κάτωθεν του χωρίου Αληκάμπου. Οι κρυφθέντες Τούρκοι των επυροβόλησαν και εφόνευσαν πολλούς εκ των Χριστιανών και επληγώθησαν εν οίς και ο γενναίος οπλαρχηγός Αντ. Μπασιάς, ο οποίος μετεφέρθη εις την Ανώπολιν Σφακίων και μετά 15 ημέρας απέθανε εκ της πληγής του. Ο θάνατος του Αντωνίου Μπασιά ήτο καίριον πλήγμα των Σελινιωτών διότι ήτο είς των ανδρειοτέρων οπλαρχηγών ουχί μόνον της επαρχίας Σελίνου αλλά ολοκλήρου της Κρήτης, αλλά ιδίως διά το Σέλινον ήτο βαρύ το κτύπημα του θανάτου του.»
Ο Παναγ. Κριάρης αναφέρεται εκτενώς στα συμβάντα, αλλά και στους φονευθέντες και τραυματίες. Ειδικότερα γράφει:
«πληγωθέντες δε οι γενναίοι οπλαρχηγοί Αντώνιος Μπασιάς (αποθανών εις Ασκυφον μετά 15 ημέρας συνεπεία του τραύματος του) και Εμμ. Καρκαβάτσος (ωσαύτως αποθανών εκ του τραύματος του αργότερα) και οι Ι. Μαραγκουδάκης, Αντ. Καλπάκης, Βαρδής Κουκλάκης, Ι. Μαριδάκης και οι εθελονταί Δομένικος Λυρβέγκος και Παναγ. Παυλονικολάκης».
Ο Ι. Μουρέλλος δίνει(17) πολλές λεπτομέρειες των όσων συνέβησαν τότε και παρουσιάζει την έκθεση του αρχηγού Ζυμβρακάκη, της 27ης -5-1867, στην οποία ο Ζυμβρακάκης αναφέρει τον τραυματισμό του γενναίου καπετάνιου Σελινιώτη Αντώνιου Μπασιά. Επίσης, ο Ι. Μουρέλλος αναφέρει πως η Προσωρινή Κυβέρνησις σε έγγραφο της προς την Κ. Επιτροπή της 26)4)67, αφού γράφει διάφορα, καταλήγει ως εξής:
«Οι τυχόντες εκεί αξιωματικοί ημών ωμολόγησαν ότι δεν έτυχε ποτέ να ίδωσι τοιαύτα πυρά. Ο εχθρός έφυγεν εν ατάκτω υποχωρήσει καταδιωκόμενος και έγκαταλείψας πρώτον ήδη τους πλείστους των φονευμένων εις το πεδίον της μάχης, εν οίς και αξιωματικούς τινάς. Η ζημία του εχθρού υπήρξε μεγάλη».
Τέλος η εφημερίδα ΚΡΗΤΗ, που εξέδιδαν οι επαναστάτες στα βουνά, στις 21 Μαίου 1867 γράφει: «Ο εις την μάχην της Κράπης πληγωθείς γενναίος οπλαρχηγός Αντώνιος Μπασιαδάκης εκ της επαρχίας Σελίνου απεβίωσεν. Ο θάνατος του γενναίου τούτου οπλαρχηγού κατελύπησεν άπαντας».
Η συνέχιση της δράσης του Κωνστ. Μπασιά
Για τη δράση του Κωνσταντίνου Μπασιά στα χρόνια που ακολούθησαν, μέχρι το τέλος του αγώνα, δεν μπορούμε, μέσα στο λίγο χρόνο της ομιλίας που απομένει, να αναφερθούμε. Στις σημειώσεις του, που συνοδεύουν την παρούσα εργασία , αναφέρονται πολλά στοιχεία. Γίνεται λόγος σε πολεμικά γεγονότα, που έγιναν το 1867 στην περιοχή Αλίκαμπου, στη Μονή Γωνιάς, στο Καστέλλι Κισάμου, στο Φαράγγι Αράδαινας, στο Διαλισκάρι Σφακίων , στο Μονοδένδρι Κισάμου, στην Μαλάθυρο, σε περιοχές του Ανατ. Σελίνου, στο Κουστογέρακο, στον Κακόπετρο,. Το 1868 στον Κακόπετρο, στο Σέλινο, στο Αποπηγάδι, στις Καβαλαρές, στην Αγία Ειρήνη Σελίνου, στις περιοχές Ομαλό- Κουστογέρακο- Μονή, στον Ομαλό- Αχλάδα-Ψηλάφι, στο Αχλαδίδι κοντά στον Ομαλό, στον Εμπρόσγιαλο Σφακίων, στις περιοχές Κράπης - Ασκύφου- Εμπρόσνερου.
Από τις παραπάνω μάχες, αναφερόμαστε ενδεικτικά στα γεγονότα, που συνέβησαν τον Ιούνιο του 1868 στο Ανατολικό Σέλινο και για τα οποία γίνεται αναφορά σε μια επιστολή του αρχηγού Γεωργίου Κορκίδη, που γράφτηκε στο Λινοσέλι, περιοχή κοντά στον Ομαλό. Η επιστολή βρίσκεται στο ΙΑΚ(18) και έχει ημερομηνία 23-6-1868. Τότε, γινόταν μάχη πάνω από το Κουστογέρακο, στην περιοχή της Οχρας. Ο Κωστ. Μπασιάς, με σώμα εκατό πενήντα ανδρών, έτρεξε και έφθασε στη θέση εκείνη, που πολεμούσαν οι περί τον Κριάρη, οι οποίοι έτσι ακόμη περισσότερο ενισχυθέντες και ενθαρυθέντες, όλοι μαζί πλέον, όρμησαν εναντίον των Τούρκων. Οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να σταματήσουν την ορμή των επαναστατών και άρχισαν να υποχωρούν, λίαν ατάκτως. Τους καταδίωκαν οι δικοί μας, μέχρι του χωριού Μονή, σε απόσταση βολής πιστολιού, πολλοί πιάστηκαν στα χέρια μαζί τους και φονεύθηκαν πάνω από πενήντα Τούρκοι, εκτός των πληγωμένων.
Για την ίδια μάχη αναφορά κάνει και ο Κωστ. Μπασιάς στις σημειώσεις του, καθώς και ο Παν. Κριάρης στην ιστορία του στην οποία μάλιστα χαρακτηρίζει τον Κ. Μπασιά «γενναίο».
Από τις παραπάνω μάχες, αναφερόμαστε ενδεικτικά στα γεγονότα, που συνέβησαν τον Ιούνιο του 1868 στο Ανατολικό Σέλινο και για τα οποία γίνεται αναφορά σε μια επιστολή του αρχηγού Γεωργίου Κορκίδη, που γράφτηκε στο Λινοσέλι, περιοχή κοντά στον Ομαλό. Η επιστολή βρίσκεται στο ΙΑΚ(18) και έχει ημερομηνία 23-6-1868. Τότε, γινόταν μάχη πάνω από το Κουστογέρακο, στην περιοχή της Οχρας. Ο Κωστ. Μπασιάς, με σώμα εκατό πενήντα ανδρών, έτρεξε και έφθασε στη θέση εκείνη, που πολεμούσαν οι περί τον Κριάρη, οι οποίοι έτσι ακόμη περισσότερο ενισχυθέντες και ενθαρυθέντες, όλοι μαζί πλέον, όρμησαν εναντίον των Τούρκων. Οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να σταματήσουν την ορμή των επαναστατών και άρχισαν να υποχωρούν, λίαν ατάκτως. Τους καταδίωκαν οι δικοί μας, μέχρι του χωριού Μονή, σε απόσταση βολής πιστολιού, πολλοί πιάστηκαν στα χέρια μαζί τους και φονεύθηκαν πάνω από πενήντα Τούρκοι, εκτός των πληγωμένων.
Για την ίδια μάχη αναφορά κάνει και ο Κωστ. Μπασιάς στις σημειώσεις του, καθώς και ο Παν. Κριάρης στην ιστορία του στην οποία μάλιστα χαρακτηρίζει τον Κ. Μπασιά «γενναίο».
Κατά τη μεγάλη επανάσταση του 1866, διακρίθηκαν από την οικογένεια των Μπασιάδων, εκτός του Κωνσταντίνου Μπασιά, οι αδελφοί του οπλαρχηγοί Αντώνιος και Εμμανουήλ Μπασιάς, που σκοτώθηκαν σε μάχες. Επίσης, ο αδελφός του οπλαρχηγός Θεόδωρος Μπασιάς και ο Σταμάτιος Μπασιάς, οπλαρχηγός από το Επανωχώρι(19),που πέθανε από τα τραύματα και τις κακουχίες, λίγο μετά το τέλος της επανάστασης. Επίσης, διακρίθηκαν ο Βαρδής Μπασιάς και ο Αντώνιος Μπασιάς, οπλαρχηγοί των Κισαμιτών, από το Μάκρωνα.
Όσον αφορά το Θεόδωρο Μπασιά, στην εφημερίδα «Κήρυξ» της 6ης -7-1910, αναφέρεται πως έλαβε εξαιρετικό ενεργό μέρος εις τον τριετή του 1866 αγώνα και ότι αγωνίστηκε, μετά προθυμίας και τόλμης κατά τας μεταγενεστέρας επαναστάσεις, κατά τας οποίας, εκ των πρώτων, ανεδείχθη οπλαρχηγός, υπό τον Αρχηγόν αδελφόν του. Επίσης, γράφει ότι οι « παρακολουθήσαντες εκ του σύνεγγυς την πολεμικήν εν Κρήτη δράσιν και γνωρίσαντες τους άνδρας των αγώνων, ανεγνώριζον τον Θ. Μπασιάν ως ένα εκ των μάλλον δρασάντων αγωνιστών. Η δε επί των Αγωνιστών Επιτροπή του Νομού Χανίων εκτιμώσα τας πολυτίμους προς την πατρίδα υπηρεσίας του ανδρός τον κατέταξεν, εις την πρώτην τάξιν των Αγωνιστών».
Ο Κωνσταντίνος Μπασιάς συνέχισε την επαναστατική του δράση και στις επόμενες επαναστάσεις, του 1878, του 1889 και του 1896-1897 και η δράση του, τότε, υπήρξε πλουσιότατη, ως αρχηγού στο Σέλινο.
Όταν πλέον οι επαναστάσεις τελείωσαν, ο Κωστ. Μπασιάς συμμετέχει στην επιτροπή κατατάξεως αγωνιστών το έτος 1902. Στην επιτροπή αυτή διετέλεσε και πρόεδρος.
Ο ίδιος, που κατά την επανάσταση του 1896-1897 εξελέγη Γενικός Αρχηγός Σελίνου, κατατάχθηκε στην κατηγορία των αγωνιστών Α! τάξεως, όλες τις φορές που κρίθηκε σχετικά.
Επειδή διαπίστωσε ότι, αν και διορίστηκαν τρείς επιτροπείες από την Κρητική πολιτεία για την κατάταξη των αγωνιστών, στο τέλος αναγνωρίστηκαν ως αγωνιστές, όχι μόνο οι πραγματικοί αγωνιστές ,αλλά και άνθρωποι της αυλής του Πρίγκιπα και του κόμματος, δε ζήτησε τελικά να λάβει σύνταξη και ούτε έλαβε, αν και αρχικά είχε υποβάλει σχετική αίτηση.
Τελειώνοντας, σημειώνομε ότι η προσφορά της οικογένειας Μπασιά υπήρξε σημαντική, σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Από την επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770, μέχρι το Β! παγκόσμιο πόλεμο, μέλη της, επιδεικνύοντας ηρωισμό και αυτοθυσία, διαδραμάτισαν σημαίνοντα ρόλο.
Όσον αφορά το Θεόδωρο Μπασιά, στην εφημερίδα «Κήρυξ» της 6ης -7-1910, αναφέρεται πως έλαβε εξαιρετικό ενεργό μέρος εις τον τριετή του 1866 αγώνα και ότι αγωνίστηκε, μετά προθυμίας και τόλμης κατά τας μεταγενεστέρας επαναστάσεις, κατά τας οποίας, εκ των πρώτων, ανεδείχθη οπλαρχηγός, υπό τον Αρχηγόν αδελφόν του. Επίσης, γράφει ότι οι « παρακολουθήσαντες εκ του σύνεγγυς την πολεμικήν εν Κρήτη δράσιν και γνωρίσαντες τους άνδρας των αγώνων, ανεγνώριζον τον Θ. Μπασιάν ως ένα εκ των μάλλον δρασάντων αγωνιστών. Η δε επί των Αγωνιστών Επιτροπή του Νομού Χανίων εκτιμώσα τας πολυτίμους προς την πατρίδα υπηρεσίας του ανδρός τον κατέταξεν, εις την πρώτην τάξιν των Αγωνιστών».
Ο Κωνσταντίνος Μπασιάς συνέχισε την επαναστατική του δράση και στις επόμενες επαναστάσεις, του 1878, του 1889 και του 1896-1897 και η δράση του, τότε, υπήρξε πλουσιότατη, ως αρχηγού στο Σέλινο.
Όταν πλέον οι επαναστάσεις τελείωσαν, ο Κωστ. Μπασιάς συμμετέχει στην επιτροπή κατατάξεως αγωνιστών το έτος 1902. Στην επιτροπή αυτή διετέλεσε και πρόεδρος.
Ο ίδιος, που κατά την επανάσταση του 1896-1897 εξελέγη Γενικός Αρχηγός Σελίνου, κατατάχθηκε στην κατηγορία των αγωνιστών Α! τάξεως, όλες τις φορές που κρίθηκε σχετικά.
Επειδή διαπίστωσε ότι, αν και διορίστηκαν τρείς επιτροπείες από την Κρητική πολιτεία για την κατάταξη των αγωνιστών, στο τέλος αναγνωρίστηκαν ως αγωνιστές, όχι μόνο οι πραγματικοί αγωνιστές ,αλλά και άνθρωποι της αυλής του Πρίγκιπα και του κόμματος, δε ζήτησε τελικά να λάβει σύνταξη και ούτε έλαβε, αν και αρχικά είχε υποβάλει σχετική αίτηση.
Τελειώνοντας, σημειώνομε ότι η προσφορά της οικογένειας Μπασιά υπήρξε σημαντική, σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Από την επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770, μέχρι το Β! παγκόσμιο πόλεμο, μέλη της, επιδεικνύοντας ηρωισμό και αυτοθυσία, διαδραμάτισαν σημαίνοντα ρόλο.
Αποτίουμε φόρο τιμής και σεβασμού, τόσο σε αυτούς, όσο και σε όλους όσους αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για την ελευθερία και την ανεξαρτησία, καθώς και σε αυτούς, που έχοντας δύναμη ηθική, συντελούν στην επικράτηση του αγαθού, αγωνιζόμενοι για τη μεγάλη υπέρβαση.
Παραπομπές:
[1]) Τόμος Β, έκδοση 1931, προσθήκες σελίδα 52
2) Τόμος Γ, έκδοση 1935, σελίδα 36
3 )Βλέπε σημειώσεις Κ. Μπασιά στο ΙΑΚ
4) Βιβλίο «Ιστορία της Κισάμου επί Τουρκοκρατίας», έκδοση 1984, σελίδα13
5) Βιβλίο «Ιστορία της Κισάμου επί Τουρκοκρατίας», έκδοση 1984, σελίδα 200.
6) στην σελίδα 1013 της ιστορίας του έκδοση δεύτερη 1950
7) στις σελίδες 104 -105 της ιστορίας του
8) στην σελίδα 108 της ιστορίας του
9) στις σελίδες 348 - 349 της ιστορίας του
10) Σελίδα 1062, έκδοση 1950
11) Σελίδα 1101, έκδοση 1950
12)Σελίδες 1076 - 1077 της ιστορίας του, έκδοση 1950
13)στις σελίδες 206 - 210 της ιστορίας του
14) στις σελίδες 230 - 231 της ιστορίας του
15)Σημειώνεται ότι από λάθος δεν αναφέρεται το όνομα του Εμμανουήλ Μπασιά αλλά δυο φορές το όνομα του αδελφού του Αντωνίου.
16) ΙΑΚ 32/2/45α
17)στις σελίδες 1279 - 1281 της ιστορίας του
18)Αρχείο Ζυμβρακάκη
19) Βλέπε μεγάλη Ελληνική εγκυκλοπαίδεια, έκδοση ΠΥΡΣΟΣ, 1931
Παραπομπές:
[1]) Τόμος Β, έκδοση 1931, προσθήκες σελίδα 52
2) Τόμος Γ, έκδοση 1935, σελίδα 36
3 )Βλέπε σημειώσεις Κ. Μπασιά στο ΙΑΚ
4) Βιβλίο «Ιστορία της Κισάμου επί Τουρκοκρατίας», έκδοση 1984, σελίδα13
5) Βιβλίο «Ιστορία της Κισάμου επί Τουρκοκρατίας», έκδοση 1984, σελίδα 200.
6) στην σελίδα 1013 της ιστορίας του έκδοση δεύτερη 1950
7) στις σελίδες 104 -105 της ιστορίας του
8) στην σελίδα 108 της ιστορίας του
9) στις σελίδες 348 - 349 της ιστορίας του
10) Σελίδα 1062, έκδοση 1950
11) Σελίδα 1101, έκδοση 1950
12)Σελίδες 1076 - 1077 της ιστορίας του, έκδοση 1950
13)στις σελίδες 206 - 210 της ιστορίας του
14) στις σελίδες 230 - 231 της ιστορίας του
15)Σημειώνεται ότι από λάθος δεν αναφέρεται το όνομα του Εμμανουήλ Μπασιά αλλά δυο φορές το όνομα του αδελφού του Αντωνίου.
16) ΙΑΚ 32/2/45α
17)στις σελίδες 1279 - 1281 της ιστορίας του
18)Αρχείο Ζυμβρακάκη
19) Βλέπε μεγάλη Ελληνική εγκυκλοπαίδεια, έκδοση ΠΥΡΣΟΣ, 1931
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου